Śledź nas na:



Apokryf „Żywot św. Jana Chrzciciela"

Autorstwo apokryfu1 Żywot św. Jana Chrzcielna przypisywany jest egipskiemu biskupowi Serapionowi. O samym autorze wiemy bardzo mało. Wiadomo jedynie, że swój urząd pełnił za panowania aleksandryjskiego patriarchy Teofila (385 - 412) i że święcenia biskupie przyjął z rąk Tymoteusza, patriarchy w Aleksandrii w latach 380 - 385. Dzięki wzmiance o Teodozjuszu, zmarłym w 395 roku, możemy przyjąć datację dzieła na lata 305 - 395. Zawartość treściowa apokryfu pozwala wyodrębnić w nim cztery części.

Pierwsza opisuje historię narodzenia Jana Chrzciciela. Rozpoczyna się od objawienia anioła Gabriela Zachariaszowi, kapłanowi, lewicie z pokolenia Judy, w trakcje jego służby w świątyni. Anioł obwieścił Zachariaszowi, że zostanie ojcem oraz że syn, któremu nada imię Jan, będzie miał wielką misję do spełnienia: „ Nie bój się, ale raczej raduj, Zachariaszu! (...) oto twoja żona Elżbieta pocznie i urodzi syna, który będzie nazwany imieniem Jan. (...) Będzie on wielki w oczach Pana (...), zostanie napełniony Duchem Świętym; i wielu spośród dzieci Izraela pojedna z Panem, ich Bogiem. Oto on pójdzie przed Nim (...), aby przygotować Panu lud doskonały dla Niego". Zachariasz zdziwił się tej przepowiedni i zwątpił, gdyż był w podeszłym wieku a na dodatek jego żona Elżbieta uchodziła za niepłodną. Skutkiem, czego Zachariasz pozostał niemym aż do narodzin Jana.

W tej części apokryfu autor umieścił również krótki opis Zwiastowania oraz nawiedzenia Elżbiety przez Maryje.

Opis narodzin Jana Chrzciciela bardzo zbliżony jest do tego, jaki możemy odnaleźć w Ewangelii św. Łukasza2. Następnie mamy krótką wzmiankę o przybyciu trzech Magów, którzy to „sprowokowali" Heroda Wielkiego3 by pozbyć się „króla żydowskiego", pozbawiając życia wszystkich nowo narodzonych dzieci. Rozporządzenie Heroda zmusiło do ucieczki nie tylko Świtą Rodzinę, ale również Elżbietę, która chroniąc Jana przed śmiercią, uciekła na pustynię Ain Karim4.

W drugiej części autor opisuje męczeńską śmierć Zachariasza. Został on zamordowany przez żołnierzy Heroda, gdy nie chciał zdradzić miejsca pobytu swego syna. Ciało Zachariasza zostało pochowane „obok jego ojca Barachiasza na ukrytym cmentarzu".

Zaraz po opisie męczeństwa Zachariasza mamy przedstawioną śmierć i pogrzeb Elżbiety. Zmarła ona na pustyni, gdy Jan miał zaledwie siedem lat. Usiadł on obok ciała matki i płakał, nie wiedząc jak ją pochować. Jezus Chrystus, z racji swego bóstwa dostrzegł całą sytuację i zaczął również płakać. Kiedy Maryja zobaczyła Go płaczącego, szybko wyjawił jej powód smutku i zabrał matkę obłokiem na pustynie. Tam pochowali ciało Elżbiety. W pogrzebie na wyraźną prośbę Jezusa udział wzięła dusza Zachariasza i dusza kapłana Symeona5. Grób zaś wykopali sami archaniołowie Michał i Gabriel. Po tych wydarzeniach autor pisze: „ Jan mieszkał na pustyni, Bóg i jego aniołowie byli z nim. Żył w wielkiej wstrzemięźliwości i pobożności. Jedynym jego pożywieniem były zioła i miód leśny. Nieustannie się modlił, dużo pościł i oczekiwał zbawienia Izraela".

W kolejnej już trzecie części Serapion opisuje działalność Jana Chrzciciela. Boży sługa rozpoczyna ją od upomnienia Heroda Młodszego6, który cudzołoży z żoną swego brata. Upomnienia te ograniczają się do wołania na pustyni słów, których nauczył go anioł: „O, królu nie masz prawa żyć z żoną swego brata, gdyż ten jeszcze żyje". Jednak to wystarcza, by Herod wysłał na pustynię wojska, aby pochwyciły Jana. Bóg jednak nie dopuszcza do tego.

Następnie mamy opis chrztu Jezusa, który bazuje na ewangeliach wchodzących do Kanonu Pisma Świętego. W dalszej części autor powraca do wątku Heroda i Herodiady. Antypas za namową kochanki zdradza swego brata, wskutek czego cesarz pozbawia go majątku. Herodiada zaś wraz ze swą córką opuszcza Filipa7 z zamiarem poślubienia Heroda. Wieści te szybko doszły do uszu świętego męża, który natychmiast upomniał Heroda, który za namową Herodiady wtrąca Jana do więzienia. W więzieniu, Jana odwiedziła Herodiada, by go przekonać, aby ten zaprzestał zuchwałych upomnień. Gdy to się jej nie udało, postanowiła zgładzić go za wszelką cenę.

Uknuła więc z Herodem, że zrobią to podstępem, by nie narazić się ludowi, który uważał Jana za proroka. Przygotowali ucztę, na którą zaprosili wyższych urzędników, aby wobec nich zapadł wyrok śmierci na Jana. Głównym punktem programu, okazał się zmysłowy taniec Uksorjany, córki Herodiady. Po występie król w uznaniu jej piękna i talentu zapytał ją, czego pragnie, a da jej nawet pół królestwa, zaklinając się przy tym na życie cesarza. Ta pouczona przez matkę, co ma odpowiedzieć, zażądała głowy Jana. Król wówczas nie mógł jej odmówić i rozkazał przynieść ściętą głowę Jana. Zbrodniarze długo nie cieszyli się spokojem, gdyż Bóg ukarał ich rychłą śmiercią.

W ostatniej części apokryfu znajdujemy opowiadanie o tym, co się stało z ciałem i głową świętego. Głowa Jana Chrzciciela została pochowana w Homos, gdzie później wierni wybudowali kościół. Natomiast ciało proroka zostało złożone w Nablus w Samarii. Przebywało tam przez czterysta lad aż do prześladowań króla Juliana Apostaty8. Wtedy to wierni zostali zmuszeni przewieść relikwie świętego do Aleksandrii i przekazać je Atanazemu9, który je ukrył. Ujrzały one dopiero światło dzienne za Teofila 10Aleksandryjskiego, który to wybudował świątynię pod wezwaniem Jana Chrzciciela i złożył w niej jego szczątki.

Do tekstu apokryfu dołączono pięć opisów cudów, dokonanych za przyczyną Jana Chrzciciela. Jednak autorstwo tych relacji jest zapewne późniejsze.

Całość narracji utrzymana jest w tonie homiletycznym. Prawdopodobnie jest to mowa biskupa lub przeróbka mowy wygłoszonej w dniu świętego Jana Chrzciciela. Autor kilkakrotnie zwraca się bezpośrednio do słuchacza, używa też retorycznych zwrotów do Elżbiety czy Zachariasza. Dołączone opisy cudów są zarówno formą ożywiającą styl homilii, jak i typową ilustracją mającą na potwierdzić prawdziwość przedkładanych prawd i stanowią dobrą ilustrację ówczesnej koptyjskiej pobożności11.

1 apokryf - określa się w egzegezie katolickiej literaturę żydowską i starochrześcijańską, nie zaliczoną do kanonu ksiąg natchnionych. Sam termin „apokryf" jest pochodzenia greckiego: apkryphon - od apokrypto i oznacza dosłownie, coś, co jest ukryte i co się dopiero Odkrywa. Początek ich sięga II w, rozkwit przypada na wieki II i III. Głównym ich tematem jest zbawienie, związanym w prawdzie z Chrystusem - Zbawicielem, ukazanym jednak jako rodzaj modelu, jako wzór do naśladowania.( H. Langkarmer, Apokryfy Nowego Testamentu).

2 Łk 1, 56 -66.

3 Herod Wielki był królem Judei w latach 37 - 4 przed Chrystusem.

4 Ain Karim tradycyjne miejsce narodzin Jana Chrzciciela, leżące 7,5 km na zachód od Jerozolimy.

5 Symeon prawdopodobnie chodzi o Symeona, którego Święta Rodzina spotkała w świątyni jerozolimskiej, gdy przyszli ofiarować Pana Jezusa.

6 Herod Młodszy chodzi zapewne o Heroda Antypasa, który rządził w latach 4 przed Chrystusem - 39 po Chrystusie.

7 Filip Tetrarcha Filip, rządził północną Transjordanią w latach 4 przed Chrystusem - 34 po Chrystusie.

8 Julian Apostata cesarz w latach 361 -363.

9 Atanazy patriarcha Aleksandrii w latach 328 373.

10 Teofil patriarcha Aleksandrii w latach 385 -412.

11 Rosik M., Żywot św. Jana Chrzciciela przypisywany Biskupowi egipskiemu Serapionowi w Starowiejski M. [red], Apokryfy Nowego Testamentu, t. 1: Ewangelie apokryficzne, cz. 1, WAM, Kraków 2003, s 585.

 



Zobacz także