Pozorna zgoda małżeńska, przejawia się w wyrażeniu zezwolenia
na małżeństwo tylko w sferze zewnętrznej, przy wewnętrznym, całkowitym lub częściowym sprzeciwie woli. Zatem jest to zgoda nieszczera, a zarazem fikcyjna gdyż jeden z nupturientów tylko zewnętrznie wypowiada zgodę na związek małżeński,
a wewnętrznie tego związku nie chce lub też chce ale według własnej wizji,
nie zgodnej z wymogami prawa. Zgoda małżeńska może być całkowita, lub też tylko częściowa. Jednak jak w pierwszym, tak i w drugim przypadku małżeństwo jest nieważne. Z zgodą małżeńską pozornie całkowicie mamy do czynienia wówczas gdy jeden z nupturientów pozytywnym aktem woli wyklucza zawarcie małżeństwa
w ogóle, czyli nie chce przekazać, tym bardziej przyjąć praw i obowiązków wypływających z umowy małżeńskiej. Ponadto małżeństwo można wykluczyć całkowicie, jeżeli jeden z nupturientów podchodzi do ceremonii ślubnej z zamiarem osiągnięcia celu całkowicie różnego, niż zakłada małżeństwo. Przy czym należy nadmienić, iż dodatkowy motyw, przy zachowaniu właściwego celu małżeństwa,
nie wpływa na nieważność małżeństwa. Zgoda małżeńska pozorna częściowa, zachodzi wówczas gdy jedna lub dwie strony pragną prawdziwego małżeństwa,
ale równolegle pozytywnym aktem woli wykluczają fundamentalny składnik lub przymiot małżeństwa. Do fundamentalnych składników małżeństwa zaliczyć należy
w pierwszej kolejności wszelkie prawa i obowiązki wypływające z małżeństwa,
a do fundamentalnych przymiotów, jego jedność i nierozerwalność.¹⁸

2.6. Zgoda warunkowa

Ze zgodą warunkową spotykamy się wtedy, gdy skuteczność owej zgody
w wyniku pozytywnego aktu woli jednego z narzeczonych uzależniona jest
od jakiegoś warunku, tj. jakieś okoliczności niepewnej w danej chwili
dla narzeczonego.¹⁹ Kodeks prawa kanonicznego wyszczególnia warunki dotyczące przyszłości oraz dotyczące przeszłości lub teraźniejszości. W pierwszym przypadku mamy do czynienia gdy okoliczność niepewna ma się dopiero wydarzyć. Prawo kanonicznie wyraźnie tego zabrania, gdyż charakter umowy małżeńskiej domaga się, by zaistniało ono z skutkiem natychmiastowym po wyrażeniu zgody małżeńskiej. Stąd też takie małżeństwo jest nieważne. W drugiej sytuacji małżeństwo zawarte pod tego rodzaju warunkiem „jest ważne lub nie, zależnie od istnienia lub nie istnienia przedmiotu warunku"²⁰. Warunek ten może być godziwie dołączony za pisemnym zezwoleniem ordynariusza miejsca, jednakże brak tego zezwolenia nie powoduje nieważności małżeństwa.²¹

2.7. Przymus i Bojaźń

Prawo kanoniczne przez przymus rozumie skrępowanie swobody czyjegoś działania. Wyróżnia dwa rodzaje przymusu, przymus fizyczny i przymus moralny.

Z pierwszym spotykamy się wówczas, gdy swoboda jednego z nupturientów została skrępowana pod wpływem przemocy zewnętrznej, której nie można się oprzeć.
Taki przymus wpływa na nieważność wszelkich aktów prawnych,
a więc i małżeństwa. Z przymusem moralnym spotykamy się, gdy poprzez groźbę zła wpływa się na wolę jednego z nupturientów. Przejawami przymusu moralnego
są groźby, uciążliwe i stałe nalegania, molestowanie, wywieranie presji, natarczywe żądania, bolesne upokorzenia, dotkliwe znieważania.²² Konsekwencją przymusu moralnego jest bojaźń, dlatego też Prawo kanoniczne wpływ przymusu moralnego
na ważność małżeństwa rozpatruje podłóg zasad odnoszących się do bojaźni. Bojaźń to uczucie lęku, wywołane zagrażającym aktualnie czy też w przyszłości niebezpieczeństwem jakiegoś zła. O bojaźni można mówić, gdy wystąpią dwa elementy, grożące zło oraz lęk, który jest wstrząsem umysłu ograniczającym działanie woli. Wyróżnia się dwa rodzaje bojaźni, bojaźń ciężką i lekką. Pierwsza dzieli się
na bojaźń bezwzględną i względną. Bojaźń bezwzględnie ciężka to taka, która jest obiektywnie wielka, tak że może przerazić każdego człowieka, przykładem może być utrata życia. Natomiast bojaźń względnie ciężka zachodzi wówczas gdy grożące zło jest wielkie jedynie w subiektywnej ocenie nupturienta. Bojaźń ciężka spowodowana uwarunkowaniami zewnętrznymi powoduje nieważność małżeństwa. Ponadto Prawo kanoniczne wyróżnia tzw. Bojaźń z szacunku. Polega ona na lęku zrodzonym z obawy przed gniewem lub niezadowoleniem osób, którym ktoś podlega. Zaistniała zależność osób musi być nie tylko obiektywna, ale i subiektywna. Ze względu na skalę gniewu czy też niezadowolenia rodziców lub przełożonych, tj. wielkość grożącego zła, wyróżnia się trzy postacie bojaźni z szacunku. Pierwszą z nich to zwykła bojaźń
z szacunku. Ma ona miejsce wówczas, gdy rodzice lub przełożeni nupturientom okazują swoje niezadowolenie w sposób zwyczajny, np. gniewnym wyrazem twarzy. W ten sposób wyrażone niezadowolenie nie może stanowić wielkiego zła
dla nupturienta, a tym samym wywołać bojaźni powodującej nieważność małżeństwa. Drugą jest kwalifikowana bojaźń z szacunku, rodzi się w wyniku skłonienia nupturienta do spełnienia narzuconej woli poprzez natarczywe prośby i namowy, bezwzględny rozkaz bądź też niewielkie groźby, świadczące o nieuchronnym, wielkim i długotrwałym ich niezadowoleniu w razie sprzeciwu. Ten sposób bojaźni może wywołać nieważność małżeństwa. Ostatnim rodzajem jest mieszana bojaźń, wywoływana jest wówczas gdy ze strony osób, którym należy się szacunek, zagraża nie tylko wielkie i długotrwałe niezadowolenie, ale także niebezpieczeństwo innego wielkiego zła, przykładowo wypędzenie z domu. Konsekwencją takiej sytuacji jest nieważność małżeństwa. Reasumując Bojaźń powoduje nieważność małżeństwa, jeżeli jest ciężka i spowodowana przyczyną zewnętrzną, niekoniecznie wynikającą
z rozmyślnego działania, a zawarcie małżeństwa jest środkiem do uniknięcia grożącego zła.²³

BIBLIOGRAFIA

Kodeks Prawa Kanonicznego, Pallottinum 1984.

Piotr M. Gajda, Prawo małżeńskie Kościoła Katolickiego, Tarnów 2005.

Tadeusz Pawluk, Prawo Kanoniczne według Kodeksu Jana Pawła II, Prawo małżeńskie, t. III, Olsztyn 1996.

1Por. P. M. Gajda, Prawo małżeńskie Kościoła Katolickiego, Tarnów 2005, s. 129.

2 KPK, kan. 105 § 2.

3 Por. T. Pawluk, Prawo kanoniczne według Kodeksu Jana Pawła II, Prawo Małżeńskie, t. III, Olsztyn 1996, s.154.

4 Por. KPK, kan. 1101 § 1.

5 Por. T. Pawluk, Prawo kanoniczne według Kodeksu Jana Pawła II, Prawo Małżeńskie, t. III, Olsztyn 1996, s.154.

6 Por. T. Pawluk, Prawo kanoniczne według Kodeksu Jana Pawła II, Prawo Małżeńskie, t. III, Olsztyn 1996, s.156.

7 Por. T. Pawluk, Prawo kanoniczne według Kodeksu Jana Pawła II, Prawo Małżeńskie, t. III, Olsztyn 1996, s.156 -157.

8 KPK, kan.1095 n.1.

9 Por. P. M. Gajda, Prawo małżeńskie Kościoła Katolickiego, Tarnów 2005, s 133 -135.

10 Por. KPK, kan. 1095 n. 2.

11 Por. T. Pawluk, Prawo kanoniczne według Kodeksu Jana Pawła II, Prawo Małżeńskie, t. III, Olsztyn 1996, s.158 - 159.

12 Por. KPK, kan. 1095 n. 3.

13 Por. T. Pawluk, Prawo kanoniczne według Kodeksu Jana Pawła II, Prawo Małżeńskie, t. III, Olsztyn 1996, s. 159 -160.

14 Por. P. M. Gajda, Prawo małżeńskie Kościoła Katolickiego, Tarnów 2005, s. 144.

15 Por. KPK, kan. 1097 § 1.

16 Por. KPK, kan. 126.

17 Por. T. Pawluk, Prawo kanoniczne według Kodeksu Jana Pawła II, Prawo Małżeńskie, t. III, Olsztyn 1996, s.160 - 161.

18 Por. tamże, s. 162g - 165.

19 Por. T. Pawluk, Prawo kanoniczne według Kodeksu Jana Pawła II, Prawo Małżeńskie, t. III, Olsztyn 1996, s.165.

20 KPK, kan. 1102 n. 2.

21 Por. P. M. Gajda, Prawo małżeńskie Kościoła Katolickiego, Tarnów 2005, s. 152 - 154.

22 Por. tamże, s. 155.

23 Por. T. Pawluk, Prawo kanoniczne według Kodeksu Jana Pawła II, Prawo Małżeńskie, t. III, Olsztyn 1996, s.167 - 169.