I). Prawosławni a ekumenizm

Udział prawosławnych w ekumeniezmie datuje się od powstania ruchu i osiąga swój punkt szczytowy w chwili, gdy po utworzeniu Światowej Rady Kościołów już nie pojedynczy teologowie, ale całe Kościoły prawosławne stopniowo wchodzą w skład tak wielkiej organizacji światowej. Jedność, której szuka się w ruchu ekumenicznym, nie została całkowicie zgubiona, a więc nie należy jej na nowo odbudowywać. Kościół prawosławny wierzy i zawsze wierzył, że w najgłębszej swej istocie tę jedność posiada, a równocześnie na podstawie doświadczenia przeczuwa, że ta jedność może być zawsze zagrożona. Jest ona bowiem darem danym przez Boga Kościołowi, darem, którego Kościół nigdy nie utracił, pomimo historycznych strat i rozłamów.

II). Kościoły przedchalcedońskie

Rozważając o powrocie do jedności, prawosławni zwracają się przede wszystkim nie ku Zachodowi, lecz ku swym sąsiadom na Wschodzie, tzw. orientalnym Kościołom prawosławnym. Pośród wszystkich dialogów, w które Kościół prawosławny jest zaangażowany, ten z Kościołami przedchalcedońskimi okazuje się najbardziej owocny i to tutaj jawi się największe prawdopodobieństwo podjęcia praktycznych działań już w najbliższej przyszłości. Wstępne nieoficjalne konsultacje z udziałem wiodących teologów z obu stron odbyły się w Aarthus(Dania) w 1964 i w Bristol(Wielka Brytania) w 1967 roku, po czym doszło do dalszych spotkań w Genewie(1970) i Addis Adebie(1971). Rezultaty tych spotkań okazały się nieoczekiwanie pozytywne, bowiem w podstawowej kwestii dogmatu o Osobie Chrystusa, która w historii była przyczyna tego podziału, w rzeczywistości nie ma żadnych sprzeczności. Rozbieżność, jak okazało się w Aarthus, dotyczy jedynie płaszczyzny frazeologii. Obie jednak strony mówią zjednoczeniu bez pomieszania, bez zmiany, niepodzielnie i nierozłącznie. Obie potwierdzają dynamiczną niezmienność Boskości i człowieczeństwa, w jednym Chrystusie.

Kościół Wschodu.

Czyż nie mogłoby nastąpić uzdrowienie starożytnego podziału na Kościół prawosławny i Kościół Wschodu(Asyryjski)? Rozłam ten nastąpił z przyczyn historycznych raczej, niż dogmatycznych. Częściowa unia między Kościołem Wschodu a Kościołem prawosławnym nastąpiła już w roku 1898, kiedy to Mar Yonan z Urmii i znaczna grupa jego wiernych została przyjęta do wspólnoty z Kościołem w Rosji. Asyryjczycy zdawali się nie mieć wówczas żadnych trudności z uznaniem tytułu Theotokos.

Kościół rzymskokatolicki.

W relacjach między prawosławiem i Rzymem istnieją zagadnienia dogmatyczne i kanoniczne, które wymagają wyjaśnienia. Przede wszystkim są to Filioque i papieskie roszczenia, które niektórzy prawosławni uzupełniliby jeszcze o czyściec i Niepokalane Poczęcie, podczas gdy rzymskokatoliccy ze swej strony pod znakiem zapytania stawiają niekiedy prawosławne podejście do kwestii rozwodu i powtórnego małżeństwa oraz palamickierozróżnienie między istotą i energiami Boga. obie strony mają ze sobą bardzo wiele wspólnego. Wierzymy w Boga w Trójcy, w Jezusa Chrystusa jako Boga Wcielonego, Dary eucharystyczne uznajemy za prawdziwe Ciało i Krew Zbawiciela, wspólna dla obu stron jest cześć oddawana Bogurodzicy i świętym, podobnie modlimy się w intencji wiernych, którzy odeszli.

Zmiany wprowadzone w Kościele rzymskokatolickim przez Sobór Watykański II(1962-1965) UMOŻLIWIŁY STOPNIOWE ZBLIŻENIE Rzymu i prawosławia na szczeblu oficjalnych kontaktów. W styczniu 1964 roku w Jerozolimie doszło do historycznego spotkania papieża Pawła VI i patriarchy Athenagorasa. 7 grudnia 1965 roku podczas ceremonii przeprowadzonych równocześnie przez Sobór Watykański II w Rzymie i Święty Synod w Konstantynopolu, uroczyście odwołane zostały anatemy z roku 1054. w 1980 roku na greckich wyspach Patos i Rodos odbyło się wstępne spotkanie Wspólnej Międzynarodowej Komisji Mieszanej do spraw dialogu teologicznego między Kościołem prawosławnym i rzymskokatolickim, a w latach 1982-1988 Komisja ta wypracowała trzy ważne dokumenty dotyczące Kościoła, sakramentów i sukcesji apostolskiej. Jak przedstawia się natura papieskiej posługi z prawosławnego punktu widzenia. Pragnęlibyśmy aby jego posługa postrzegana była w kategoriach pastoralnych a nie jurysdykcyjnych. Zachęcałby raczej, niż wymagał, zasięgałby rady, a nie wymuszał.

Starokatolicy.

Godne uwagi wspólne konferencje starokatolików i prawosławnych odbyły się w Bonn w 1874 i 1875 roku. Obie strony uznały, iż mają bardzo zbliżone poglądy. Na przeprowadzonych w latach 1975-1987 spotkaniach wspólnej komisji teologicznej reprezentującej obydwa te Kościoły na szczeblu międzynarodowym, osiągnięte zostało drobiazgowe i wyczerpujące porozumienie, co do nauczania o Trójcy Świętej, chrystologii, nauki o Kościele i sakramentach. Mimo to, dotychczas nie zostały podjęte żadne konkretne krokizmierzające ku osiągnięciu widzialnej jedności.

Wspólnota anglikańska.

Od 1981 roku trwa międzynarodowy dialog prawosławno-luterański, od 1988 dialog prawosławno-reformowany, a w 1992 rozpoczęły się przygotowania do dialogu prawosławno-metodystycznego. O wiele ważniejsze sa jednak dla prawosławnych długotrwałe relacje z anglikanami. Doniosłe oficjalne konferencje z udziałem przedstawicieli Kościoła anglikańskiego i lokalnych Kościołów prawosławnych odbyły się w latach 1930-1931 w Londynie, a w 1935 roku w Bukareszcie. Ta ostatnia pod wieloma względami stanowi szczyt anglikańsko-prawosławnego zbliżenia. W okresie międzywojennym prawosławni poświęcili niemało uwagi zagadnieniu anglikańskich święceń kapłańskich. W 1948 roku patriarchat moskiewski doszedł do wniosku: „Kościół prawosławny nie może uznać prawdziwości anglikańskiego nauczania o sakramentach w ogóle, a o sakramencie kapłaństwa w szczególności, i z tego względu nie może uznać ważności anglikańskich święceń kapłańskich". Oficjalny dialog teologiczny rozpoczął się w roku 1973. w Moskie(1976) i w Dublinie(1984) wypracowane zostały dwa wspólne oświadczenia, które zawierają pewne podziwu godne paragrafy dotyczące na przykład Pisma Świętego i Tradycji, soborów, wspólnoty świętych oraz ikon. Z prawosławnego punktu widzenia główna przeszkodą dla bliższych kontaktów ze wspólnotą anglikańską jest zbyt daleko w anglikanizmie idąca tolerancja dla innowierców, skrajna niejasność anglikańskich sformułowań i szeroka skala dopuszczalnych przez nie możliwości interpretacji. Kościół prawosławny, bez względu na to, jak głębokie jest jego pragnienie powrotu do jedności, nie może nawiązać bliższych kontaktów ze wspólnotą anglikańską, dopóki sami anglikanie nie będą w stanie jasno określić swych własnych wierzeń.