W Deklaracji Soborowej Dignitatis humanae czytamy, iż "(...) praktykowanie religii polega z samej istoty przede wszystkim na wewnętrznych aktach dobrowolnych, przez które człowiek bezpośrednio się ustosunkowuje do Boga"⁹. Wtajemniczenie w modlitwę od najmłodszych lat jest wprowadzeniem dziecka w świat religijny a jednocześnie stanowi istotny element "(...) przepowiadania wiary i tworzenia pierwszych fundamentów chrześcijańskiego życia"¹⁰.Istnieje zatem potrzeba zachęcania i uczenia dzieci modlitwy od najmłodszych lat.

Sobór Watykański II zwraca uwagę na konieczność przykładu i wspólnej rozmowy z Bogiem w rodzinie, podkreślając, że "(...) dzieci a nawet wszyscy pozostający w kręgu rodzinnym znajdą łatwiej drogę szlachetności, zbawienia i świętości, jeżeli torować je będzie przykład rodziców i modlitwa rodzinna"¹¹. Dziecko na początku powtarza bezmyślnie słowa modlitwy, ale później nabierają one konkretnych kształtów. Krótkie słowa, które dziecko wypowiada często z trudem "(...) dają początek dialogowi pełnemu miłości z Bogiem ukrytym, którego słowa należy później słuchać"¹². Zatem rodzina chrześcijańska jest pierwszym miejscem wychowania modlitewnego, w którym dzieci "(...) uczą się modlitwy (...) oraz wytrwałości w modlitwie"j¹³.

W tym miejscu nasuwa się ważne pytanie, jak metodycznie uczyć dzieci modlitwy?

Wydaje się, że pierwszym etapem tej edukacji jest zwracanie uwagi na gesty, takie jak np. język ciała. Poprawnie wykonany znak krzyża, postawa klęcząca czy złożone ręce są dla dziecka sygnałem, iż uczestniczy w czymś ważnym, w czymś, co budzi szacunek i jest godne uwagi. Nie mogą to być jednak puste gesty. Dlatego istotne wydaje się również wyjaśnienie dzieciom podstawowych prawd wiary, które nadają sens znakom przez nie czynionych. Nie mogą to być jednak długie i szczegółowe informacje (np. zdania wielokrotnie złożone). W formie krótkich odpowiedzi czy opowiadań należy uświadomić przedszkolakom takie pojęcia, jak: Bóg Ojciec, Jezus, Maryja, grzech, modlitwa. Trzeba to czynić w atmosferze serdeczności i ciepła, dbając o klimat międzyludzkich relacji¹⁴. Z. Marek mocno podkreśla, iż "(...) obraz modlących się rodziców - matki czy ojca - zapada głęboko w podświadomość dziecka i staje się niezastąpioną lekcją modlitwy"¹⁵. Dziecko, obserwując swoich rodziców, przekonuje się, iż wcześniej usłyszane od nich wiadomości o Bogu są dla nich ważne.

Trzeba również wspomnieć w tym miejscu, iż dziecko swoją aktywność przejawia, między innymi poprzez naśladownictwo, które "(...) bez względu na dziedzinę w jakiej się dokonuje, zawsze ma charakter interpretacji osobistej (mniej lub bardziej uświadomionej, mniej lub bardziej intencjonalnej), elementów rzeczywistości zewnętrznej i nowego ustrukturyzowania tych elementów przez wprowadzenie oryginalnych układów"¹⁶. A zatem pierwsze doświadczenie modlitwy kształtuje swoisty styl rozmawiania z Bogiem. Brak zwracania uwagi na szczegóły (np. niedbały znak krzyża) może utrwalić przyzwyczajenia, które trudno będzie zlikwidować w późniejszym etapie życia.

Czego zatem należy unikać, aby prawidłowo ukształtować podejście dziecka do modlitwy? Oto kilka wskazań, które wydają się nieodzowne w wychowaniu religijnym.

• Należy zwracać uwagę dziecku, iż modlitwa to nie tylko prośba (dzieci mają skłonność do ciągłego proszenia).

• Należy uświadamiać dzieciom, że ważną formą modlitwy jest podziękowanie i przeproszenie, aby w ten sposób formować zarówno postawę wdzięczności wobec Boga, jak i kształtować sumienie¹⁷.

• Należy unikać zbyt wielu modlitw regułkowych, które mogą zniechęcać dziecko do spraw religijnych.

Jeśli unikniemy błędów wymienionych powyżej, to kolejne pytanie dotyczy form modlitwy, jakie powinny dominować w okresie pierwszych doświadczeń religijnych.

Niewątpliwie innym sposobem rozmowy z Bogiem jest medytacja. Dziecko ma naturalną skłonność do medytacji, co wyraża się, m.in. w chęci oglądania tych samych obrazków, filmów czy słuchania powtarzających się opowiadań. To z kolei może powodować silne przeżycia emocjonalne (np. radości), które zapadają głęboko w pamięci i są chętnie powtarzane.¹⁸ A zatem oglądanie scen biblijnych, opowiadanie o wydarzeniach z życia Jezusa i Maryi mogą stanowić bardzo dobrą okazję do spotkania dziecka z Bogiem.

Nie można jednak pozostać na tym etapie. Ważny staje się postulat wprowadzania modlitwy ustnej. Powinno się zatem zadawać przedszkolakowi pytania typu: Za co podziękujesz dzisiaj Panu Bogu? Za co Go przeprosisz?¹⁹ Odpowiedź staje się formą modlitwy spontanicznej, która aktywizuje dziecko i sprawia, że spotkanie z Bogiem nie jest nudne, a wręcz przeciwnie, staje się atrakcyjne. Przedszkolak podczas modlitwy wieczornej może "(...) wypowiadać wszystkie swoje przeżycia, problemy, pytania"²⁰. Dziecko w ten sposób wzrasta w świadomości, iż wiara ma swoje miejsce w egzystencji, a problemy trzeba odczytywać właśnie w jej perspektywie.

Nie można jednak zapomnieć o modlitwie wyuczonej. Krótkie teksty, takie jak Ojcze nasz, Zdrowaś, Maryjo, Aniele Boży nie tylko uczą sposobu formułowania słów modlitwy, ale również włączają dzieci w nurt modlitwy Kościoła. Mogą one w ten sposób rozmawiać z Bogiem wraz z dorosłymi, co stanowi formę nobilitacji i afirmacji przez środowisko, w którym przebywają. Nie należy obawiać się, iż te modlitwy są za trudne lub obciążają pamięć dziecka. Jest ono zdolne przyswoić sobie pamięciowo i poprawnie wymawiać słowa modlitwy, a także lepiej rozumieć treść²¹.

Medytacja i modlitwa ustna powinna w pierwszych latach wychowania uzupełniać rozmowę z Bogiem poprzez działanie. Dzieci w tym wieku "(...) chętnie modlą się ze wzniesionymi rękami, chętnie zaczynają modlitwę głębokim ukłonem. Jest on pozdrowieniem Boga poprzedzającym odezwanie się do Niego i umożliwia chwilę skupienia oraz wyraża szacunek"²². Jest to świetne wprowadzenie do uczestnictwa w liturgii, do zrozumienia i poprawności gestów liturgicznych. Trzeba pamiętać, iż w wieku przedszkolnym następuje postęp w rozwoju motorycznym. Wyraża się on "(...) w powstawaniu kombinacji ruchowych, zwiększa się wyraźnie harmonia, płynność i rytmiczność ruchów"²³. Zatem wszelkiego rodzaju aktywność ruchowa staje się nie tylko formą wyrażania uczuć religijnych, ale także wspomaga rozwój psychiczny dziecka.