Niezwykle ważną racją strzeżenia świętości sakramentu pojednania jest fakt ustanowienia tego sakramentu przez Chrystusa („pierwszy dar Chrystusa dla rodzącego się Kościoła") J 20,21-23 („weźmijcie Ducha Świętego..."). Sakrament pojednania od momentu jego ustanowienia ma charakter pneumatologiczny i chrystocentryczny. (Łaska Ducha Świętego to sam Chrystus odpuszczający grzechy). Z woli samego Chrystusa, odpuszczanie grzechów związane jest z ingerencja Kościoła(Mt 18,15-16; Mt 18,18). Kiedy uczniowie Jezusa wyłączają grzesznika z Kościoła na ziemi, ich decyzja uznawana jest w niebie.

W czasach apostolskich Apostołowie po zesłaniu Ducha Świętego rozpoczęli działalność wezwaniem do nawrócenia (Dz 2,39). W Jk 5,16 zauaważana jest pewna praktyka spowiedzi. Przykład doraźnej kary za grzech popełniony, a nie wyznany można zauważyć w historii Ananiasza i Safiry (Dz 5). Nie ma jednak wyczerpującego wykładu Pisma Świętego na temat praktyki spowiedzi, lecz Biblia zawiera wiele elementów na temat spowiedzi.

W czasach apostolskich podkreślano wartość chrztu jako nawrócenia. Ochrzczony, jako narodzony z Boga nie powinien popełniać grzechów. Z drugiej jednak strony, w księgach NT istnieje przeświadczenie o ludzkiej słabości. Nawrócenie grzesznika dokonuje się dzięki upędzającej interwencji miłosiernego Boga i zawsze we wspólnocie Kościoła.

Proces pojednania w czasach poapostolskich

I wiek

Jak podają źródła pisane, w chrześcijańskich wspólnotach zdarzały się ciężkie grzechy. Jednak zawsze istniała możliwość podjęcia pokuty, tym bardziej, że koniec świata jest już bliski. Oczekiwano ponownego przyjścia Chrystusa w chwale na Sąd Ostateczny. Dokumenty pisane wymieniają całe katalogi grzechów, wzorowane na tekstach NT (List Klemensa Rzymskiego do Koryntian), Didache (droga życia i śmierci). U pisarzy starochrześcijańskiech znajdujemy wielkie przeświadczenie o miłosierdziu Bożym i możliwości pokutowania: Klemens Rzymski, 2 List do Kor - podobni jesteśmy do gliny). Pokuta w tym okresie ma charakter społeczny. Wszyscy mają obowiązek modlitwy za grzeszników i napominania ich. W razie potrzeby grzesznika należy wyłączyć ze wspólnoty.

Didache mówi o upominaniu błądzących. Główny obowiązek napominania spoczywał na przełożonych. Od grzesznika wymagano szczerej skruchy i przyznania się do winy(akt zewnętrzny wobec całej wspólnoty). Po wyznaniu grzechów, następowało przyjęcie i wypełnienie zadośćuczynienia nałożonego przez przełożonych. Dużo wiadomości o praktyce pokutnej można dowiedzieć się z dzieła Hermasa „Pasterz". Miedzy innymi w tej kwestii dochodziły do głosu dwie tendencje: RYGORYSTYCZNA (tylko Bóg może przebaczyć grzechy człowiekowi, Kościół nie powinien dopuszczać do odpuszczania grzechów) oraz tendencja UMIARKOWANA (utrzymuje ona, że nawet najcięższe grzechy mogą być odpuszczone, jeśli grzesznik podejmie odpowiednią pokutę). Hermas wypośrodkował między tymi tendencjami. Stoi on na stanowisku, że ochrzczeni nie powinni grzeszyć(pokuta raz w zyciu).

II wiek

Na temat pokuty wypowiadają się Tertulian i św. Cyprian. Tertulian mówi o dwóch etapach. ETAP PIERWSZY: do czynności pokutnych w starożytności chrześcijańskiej należało: modlitwa w postawie leżącej(krzyżem), noszenie Włosienicy, wyrzeczenie się kąpieli, częste posty, modlitwa wstawiennicza kapłanów lub tych, którzy mężnie przeżyli prześladowania. Pokuta odbywała się w przedsionku. Pojednanie natomiast odbywało się wobec całej wspólnoty. Około 206 roku datuje się ETAP DRUGI nauczania Tertuliana, który przyjął nauczanie Montanusa. W myśl tego nauczania, „Kościół może odpuszczać grzechy, ale ja tego nie czynię". Tertulian wprowadził rozróżnienie między grzechami lekkimi a ciężkimi, które może odpuścić jedynie Pan Bóg. Ludzie winni za te grzechy pokutować z nadzieją, że Bóg odpuści im te grzechy, bo Kościół tego nie może uczynić. Błędy Tertuliana wynikały z przesadnej gorliwości i surowości.

III wiek

To wiek największych prześladowań. Edykty prześladowcze zmuszały chrześcijan do kultu pogańskiego. Pojawił się nowy grzech- jawne odstępstwo od wiary, czyli APOSTAZJA. Nowym problemem było, jak odnieść się do LAPSI, czyli upadłych chrześcijan. Święty Cyprian zaproponował takie rozwiązanie, że ci, którzy nieformalnie przyznali się do pogaństwa, mogą podjąć pokute i uzyskać pojednanie. Jednak w miarę upływu czasu biskupi łagodzili podejście do LAPSI. Pokuta nałożona przez przełożonych powinna być proporcjonalna do winy i uzewnętrzniona. Dopiero po wypełnieniu pokuty, biskup wkładał ręce na grzesznika na znak pojednania z Kościołem. Jedynie święty Cyprian dawał diakonowi władzę odpuszczania grzechów w niebezpieczeństwie śmierci. Obok pokuty publicznej istniała pokuta prywatna. Praktykowana była ona od czasów apostolskich. Drogami do Bożego Miłosierdzia były także jałmużna, post i modlitwa.

Pokuta kanoniczna IV - VI wiek

Normowana była ona uchwałami Synodów i Soborów. Podstawowe zasady pokuty kanonicznej to:

a) Grzechy ciężkie, pochodzące ze złej woli muszą być poddane dyscyplinie pokuty publicznej

b) Grzechy powszednie mogą być zgładzone przez modlitwę, post, jałmużnę (pokuta wewnętrzna)

c) Pokuta kanoniczna jest jednorazowa (por. Pasterz Hermasa). Kościół posiada wodę chrztu i łzy pokuty. Grzesznik przyznaje się do win przed biskupem i podejmuje pokutę. Pokuta jest publiczna, ale wyznanie win staje się sekretne.

Konsekwencją wstąpienia do stanu pokutników było przywdzianie stroju pokutnego: włosienicy. Na pokutnikach spoczywał obowiązek powstrzymania się od pożycia małżeńskiego. W czasie trwania pokuty można było sprawować jakichkolwiek urzędów. Pokutnicy przestrzegali surowych postów. Nie mogli w pełni uczestniczyć w Eucharystii, zajmowali miejsce w przedsionku świątyni, nie przystępowali do Komunii świętej.

Czasokres pokuty kanonicznej: obowiązywała zasada, że czas pokuty uzależniony był od grzechu, ale biskup mógł zastosować amnestię. Pokuta była długotrwała, a nierzadko dożywotnia. Sobór Nicejski (325) przypomniał, że umierającym nie można odmawiać Wiatyku.

Pokuta kanoniczna sprawiała, że grzesznik stał się przedmiotem troski i modlitwy Kościoła. Rozpoczęcie i zakończenie pokuty wiązało się z włożeniem rąk biskupa. Pokutę kończono zazwyczaj w Wielki Czwartek, aby dopuścić do Komunii wielkanocnej. Jednorazowa pokuta powoduje trwałe następstwa dla stylu życia chrześcijanina. Pojednanego grzesznika obejmowały restrykcje:

• Nie mógł on być dopuszczony do stanu kapłańskiego
• Nie mógł on być dopuszczony do urzędu świeckiego, ani do służby wojskowej
• Nie wolno mu było wstępować w związek małżeński

Grzesznik, mimo że otrzymał przebaczenie i odbył pokutę, do końca życia pokutował. Jeśli przekroczył te zakazy, to traktowano go jako grzesznika-recydywistę. Obłożony był on ekskomuniką, bez możliwości podjęcia kolejnej pokuty. Jedynie na łożu śmierci mógł otrzymać Wiatyk. Ze względu na te surowość, pokute odkładano na lata starości- nawet biskupi odradzali pokutę. Lekarstwo pokuty stawało się niedostępne. Kościół niejako zamknął bramę Miłosierdzia, którą otworzył sam Jezus Chrystus.