Prorokini Anna (Łk 2,36-38): egzegeza tekstu
Wprowadzenie
Wydarzenia Ewangelii Dzieciństwa są wypełnieniem się czasów i inauguracją czasów nowych, w których objawia się zapowiadany i oczekiwany Mesjasz.
W Ewangelii Dzieciństwa uderza to zainteresowanie Łukasza skupione na: ludzie Bożym, Jerozolimie, świątyni i kulcie1. Do Dobrej Nowiny o Jezusie Chrystusie należy także perykopa o prorokini Annie (Łk 2,36-38)2. Znajduje się ona w gronie osób starszych w sposób szczególny służących Panu, a wymienionych przez ewangelistę. Na niej kończy się przemarsz osób występujących wokół Jezusa w Jego dzieciństwie (Zachariasz, Elżbieta, Symeon i Anna, którą się zajmiemy poniżej). Trzeba już w tym miejscu podkreślić, że jej obraz jest bardziej kompletny. Jako jedyna wyprzedza dawne czasy, aby podjąć się zadania nowych czasów- zapowiedzi3.
Ta perykopa jest najmniej znana z Ewangelii Dzieciństwa, a jednak jest bardzo ważna, ponieważ św. Łukasz porusza często problem kobiety-broniąc jej i problem Jezusa Chrystusa jako Zbawiciela. Pamiętajmy, że w tamtych czasach sytuacja kobiety była mocno zdegradowana.
I. ANALIZA LITERACKA
W analizie literackiej zajmiemy się kontekstem dalszym, bliższym, rodzajem literackim i strukturą tekstu.
1.Kontekst dalszy
Kontekst dalszy naszego tekstu stanowi opis dzieciństwa Jezusa. W Ewangelii dzieciństwa według Łukasza (1,5-52), jak zostało zaznaczone w prologu (1,1-4), wszystko jest opisane dokładnie... i po kolei (1,3), po starannym zbadaniu źródeł. Znajdują się tu wszystkie tematy charakterystyczne dla trzeciej Ewangelii. Pokazana jest zatem Jerozolima jako cel podróży Jezusa (2,34), szeroko zobrazowana pobożność świątynna, dużo jest szczegułów mówiących o ludziach ubogich, Duchu Świętym, radości, powszechności zbawienia, uwielbienia Boga za dzieło zbawcze. Jezus przedstawiony jest w otoczeniu ludzi o głębokiej wierze i pobożności, którzy jedyną ufność pokładają w Panu.
Łukasz w swojej Ewangelii zawarł trzy perykopy, w pierwszej Zachariasz wychwala Boga za narodzenie Zbawiciela, następnie autor połączył ze sobą dwie perykopy. Pierwsza opowiada o starcu Symeonie (Łk 2,25-35) i zaraz po niej perykopa o Annie (Łk 2,36-38), która jest zwieńczeniem dwóch poprzednich, a zajmiemy się nią poniżej. Osoby powyżej wymienione łączą Stary Testament z Nowym Testamentem. Jednocześnie zamykając ten pierwszy ze wszystkimi tradycjami i zwyczajami związanymi z prawem Mojżeszowym. Są świadkami otwierania się nowego rozdziału zbawienia człowieka w dziejach ludzkości.
2. Kontekst bliższy
Wśród pięknych opowiadań przedstawiających najważniejsze wydarzenia z okresu dzieciństwa znajduje się u Św. Łukasza w Ewangelii także perykopa o prorokini Annie (Łk 2,36-38). Ta perykopa znajduje się tylko i wyłącznie u św. Łukasza. Inni Ewangeliści nie zajmowali się Dobrą Nowiną o dzieciństwie Mesjasza. Dlatego nie można porównać z innymi Ewangelistami, jak widzieli ten problem. Niektórzy sądzą, że dwa pierwsze rozdziały tej Ewangelii napisał św. Jan w języku semickim, a św. Łukasz je przeredagował na język grecki, ale o tym powiem później.
Ta perykopa znajduje swoje prawzory w Starym Testamencie, ukazanie osobistości wielkich „starego prawa" w Ewangelii służy jakby zakotwiczeniu Nowego Testamentu w Starym Testamencie.
Anna prorokini- jak Miriam lub Debora- jest typem pobożnej kobiety, słowa Łukasza dają nam prawo do uznania w osobie Anny kogoś, kto jeszcze przed Janem Chrzcicielem prostował ścieżki Panu4. Tekst przysparza wiele problemu. Z samego tekstu nie wiadomo np. o jakim wyzwoleniu -duchowym czy politycznym- marzyła prorokini.
Łukasz nie ograniczył się tutaj do powołania się na suche fakty, lecz je głosił swojej wspólnocie chrześcijańskiej, aby przyciągnąć i włączyć do głoszenia i dawania świadectwa. Uczniem dla Łukasza jest ten, kto jest człowiekiem modlitwy i chwalenia Boga-Anna. Uczniem jest jeszcze ten, który oczekuje powrotu Pana: Jezus przyszedł do Ojca. Dawne oczekiwanie-przypadek Symeona, jest skończone; tu jest nowe oczekiwanie dla ucznia: ten, który odszedł do Ojca, powróci. To jest piękna zapowiedź tego, co przeczytamy na dalszych stronicach Ewangelii.
3.Rodzaj literacki perykopy Łk 2, 36-38
Jak wyżej stwierdzono, opowiadanie o Annie prorokini jest ściśle związane z perykopą o Symieonie, a przez nią z całą Ewangelią Dziecięctwa. Na podstawie przeprowadzonych badań ustalono, że podstawową warstwą Ewangelii Dziecięctwa jest płaszczyzna historyczna, a obok niej midraszowa5, która pozwoliła fakty historyczne, związane z przyjściem na świat Jezusa i Jego latami dziecięcymi, powiązać i zinterpretować w szerokim kontekście Bożych obietnic zawartych w Starym Testamencie, odnośnie do przyjścia na świat Mesjasza. Warstwy historyczna i midraszowa są ze sobą ściśle powiązane i posłużyły autorowi natchnionemu do ukazania, w sposób literacki, interpretacji teologicznej. Inni autorzy dostrzegają w Łk l-2 uleganie wpływom opisu dziecięctwa Samuela (1 Sm l- 3) oraz cechy literatury apokaliptycznej. Rację mają ci6, którzy dwa pierwsze rozdziały Łukaszowej Ewangelii określają jako Dobrą Nowinę o latach dziecięcych Jezusa. Takie określenie dotyczy bowiem historycznego faktu przyjścia Jezusa na świat, które dokonało się w określonym czasie i miejscu. Łukasz, redagując opisy tych wydarzeń historycznych, sięgnął do ksiąg Starego Testamentu, tradycji Kościoła Jerozolimskiego i do materiałów (jeżeli takie były) spisanych. Dwa pierwsze rozdziały trzeciej Ewangelii, to Łukaszowe kazanie o Bożym Narodzeniu, które zawiera skerygmatyzowaną historię, napisaną po to, aby ją głosić7, a więc element historyczny nie jest tu pierwszorzędny i najważniejszy. Łukasz posługuje się nim w celu ukazania prawdy teologicznej8.
Jeśli chodzi o perykopę Łk 2, 36-38, H. Schurmann jest zdania, że w tradycji jerozolimskiej funkcjonowała ona w kompleksie opowiadań o Jezusie (Łk l, 26-38, 39-56; 2, l-20/21/; 2, 22-38/39). Według wspomnianego egzegety, u podstaw Łk 2, 36-38 leżą pewne wspomnienia, lub pamiętniki o sędziwej Annie, wykorzystane przez Łukasza przy redagowaniu Ewangelii dziecięctwa.
Dla Anny prorokini, przyjście Jezusa, którego poznała ona w małym dziecięciu przyniesionym Maryję do świątyni, jest rzeczywiście Dobrą Nowiną na którą czekała od dawna. Anna jest świadoma prawdy, że w Jezusie Bóg zrealizował obietnicę przyjścia Mesjasza, który ma dokonać odkupienia Izraela, dlatego podobnie jak Symeon (Łk 2, 25-35) i (Łk 2, 36) oczekiwała tej chwili. Świadoma tej łaski, nie tylko sama wychwala za nią Boga, ale rozgłasza również o tym fakcie ludziom, dlatego można chyba powiedzieć, że należy ona do pierwszych głoszących kerygmat chrześcijański. W ten sposób Łukasz ukazuje początek procesu zbawczego, którego Bóg dokonuje przez ludzi w konkretnej sytuacji historycznej.