„Zgoda małżeńska jest aktem woli, w którym mężczyzna i kobieta w nieodwołalnym przymierzu wzajemnie się sobie oddają i przyjmują w celu stworzenia małżeństwa"². Kodeks Prawa Kanonicznego stwierdza wyraźnie, iż „zgoda małżeńska", jest nieodzownym elementem sprawczym małżeństwa. Właśnie owa „zgoda małżeńska" wyrażona przez narzeczonych, którzy posiadają zarazem zdolność prawną, jak również zdolność do dokonania tego charakterystycznego aktu prawnego, jakim jest zawarcie małżeństwa, stwarza to małżeństwo. Konsekwencją wyrażonej zgody małżeńskiej jest jedność całej egzystencji, która zmierza do osiągnięcia najwyższego dobra małżonków, którego uwieńczeniem jest zrodzenie i wychowanie potomstwa.

Każde małżeństwo jest pewnego rodzaju dwustronną umową, a więc domaga się wyrażonej zgody po obu stronach przyszłych małżonków. Jest więc, zgoda małżeńska, nie odłącznym i zarazem wewnętrznym elementem umowy przyszłych współmałżonków, zatem wykluczone jest by jakakolwiek władza ludzka, mogła uzupełnić ją. Do zawarcia ważnego małżeństwa zgoda małżeńska winna być rzeczywista. Znaczy to, iż nie może być aktem czysto zewnętrznym, lecz musi wynikać z woli wewnętrznej.³ Kodeks Prawa Kanonicznego zakłada, iż każda zgoda wyrażona zewnętrznie jest odzwierciedleniem zgody wewnętrznej.⁴ Zatem sama zgoda wewnętrzna nie wystarcza, zawsze należy ją wyrazić zewnętrznie za pomocą słów, lub znaków równorzędnych w przypadku nie możności mówienia przez narzeczonych.⁵

2. WADY ZGODY

Zgoda małżeńska jest aktem woli, który jest następstwem uprzedniego poznania zgodnie z zasadą: Nil volitum quin praecognitum, stąd nieważność małżeństwa może wynikać nie tylko z braku zgody, ale i różnych okoliczności, które w stopniu istotnym mają wpływ na rozum czy wolę, co z kolei ogranicza istotnie tę zgodę, iż jest ona niewystarczająca z punktu widzenia prawa naturalnego. W takich przypadkach mówi się o wadach zgody.⁶ Kodeks prawa kanonicznego wymienia następujące wady zgody: brak dostatecznego używania rozumu, brak rozeznania co do praw i obowiązków małżeńskich, psychiczna niemożność przyjęcia istotnych obowiązków małżeńskich, błądzenie, pozorna zgoda małżeńska, zgoda warunkowa, przymus i bojaźń.⁷

2.1. Brak dostatecznego używania rozumu

„Nie zdolni do zawarcia małżeństwa są ci, którzy: są pozbawieni wystarczającego używania rozumu"⁸, oznacza to, brak poznania samego aktu, jaki się dokonuje, jego wartości czy w końcu przedmiotu, w tym przypadku treści umowy małżeńskiej. Rozchodzi się tu o takie używanie rozumu, jakie jest konieczne
do aktualnego świadomego działania, które tylko w takim przypadku można uznać
za odpowiedzialne. Prawo kanoniczne dzieli działanie człowieka na akty ludzkie i akty człowieka. Do ostatnich jest zdolny każdy człowiek, gdyż są one wykonywane odruchowo, spontanicznie, często bez udziału rozwagi umysłu w wolnej decyzji woli. Natomiast za akty ludzkie przyjmuje się każde działanie człowieka, które dokonuje się z pełną świadomością wartości społecznej danego czynu i z przewidywaniem jego konsekwencji. Ponadto akt ten musi być dokonany rozważnie, odpowiedzialnie oraz dobrowolnie. Zatem zgoda małżeńska, jako działanie człowieka, musi być aktem ludzkim, nigdy natomiast aktem człowieka.

Podstawową przyczyną, której konsekwencją jest wada zgody z tytułu niewystarczającego rozeznania rozumowego, mogą się stać wszelkiego rodzaju niedorozwoje psychiczne, choroba psychiczna oraz wiele innych przyczyn, które zmniejszają możliwości poznawcze czy rozeznanie oceniające. Owe przyczyny mogą być rodzaju stałego, do których zaliczmy chorobę psychiczną i głębokie niedorozwoje umysłowe, oraz rodzaju przejściowego, typu odurzenie się narkotykiem. Należy jeszcze nadmienić, iż aby stwierdzić nieważność małżeństwa z tego tytułu, określony stan chorobowy winien zaistnieć w momencie wyrażania zgody małżeńskiej.⁹

2.2. Brak rozeznania co do istotnych praw i obowiązków małżeńskich

Wada zgody może też być wywołana poważnym brakiem rozeznania oceniającego co do istoty obowiązków małżeńskich wzajemnie przyjmowanych
i przekazywanych.¹⁰ W takim przypadku consensus jest bezskuteczny, a samo małżeństwo nieważne, gdyż istotą umowy małżeńskiej jest obopólne przekazywanie
i przyjmowanie przez przyszłych małżonków, jak i obopólne zaciąganie istotnych obowiązków, które wynikają z związku małżeńskiego. Należy jednak nadmienić,
że nie chodzi tu o zwyczajną ignorancję co do natury praw i obowiązków wynikających z małżeństwa, lecz o brak rozeznania powagi i znaczenia owych praw
i obowiązków. Dlatego sama wiedza o prawach i obowiązkach nie wystarcza
do zaistnienia zgody małżeńskiej, gdyż już lekkomyślność i niedojrzałość psychiczna czy też moralna, jak i nie przywiązywanie znaczenia do owych obowiązków przez nupturientów powoduje brak zgody małżeńskiej, a tym samym nieważność małżeństwa.¹¹

2.3. Psychiczna niezdolność do przyjęcia istotnych obowiązków małżeńskich.

Kolejną przyczyną powodującą wadę zgody jest niezłość do podęci istotnych obowiązków małżeńskich przez nupturientów.¹² Fundamentem, owej przyczyny, jest reguła, iż nikt nie może zobowiązywać się do tego, czego nie może wypełnić, zatem wynika stąd, iż każdy kto zawiera związek małżeński, musi swoimi możliwościami psychicznymi gwarantować, że jest wstanie wywiązać się z przyjętych przez własną osobę zobowiązań. Najczęstszą niemożliwością wypełnienia istotnych obowiązków małżeńskich jest sfera seksualna. Przejawiać się to może na wiele sposobów, choćby homoseksualizm, nimfomania, transseksualizm itp. Zatem każda z wyżej wymienionych przyczyn uniemożliwia akt zgody małżeńskiej, co z kolei prowadzi
do nieważności małżeństwa. ¹³

2.4. Błąd

Pod pojęciem błędu kryje fałszywy osąd rzeczy, czyli mniemanie
nie odpowiadające rzeczywistości. W przypadku omawianego problemu może
on dotyczyć osoby narzeczonego lub jego przymiotu. ¹⁴ Nie jest ważnym związek małżeński, jeżeli przy akcie zgody małżeńskiej zaistniał błąd , co do osoby poślubionej,¹⁵ co potwierdza zasada ogólna, która stwierdza, iż akt prawny jest nieważny, jeśli został dokonany z błędem co do istoty.¹⁶ Natomiast błąd
co do przymiotu osoby poślubionej, chociażby w jakimś stopniu wpłyną na zawarcie umowy małżeńskiej, nie wpływa na nieważność małżeństwa, jeśli owy przymiot
nie był wymagany wprost. Jednakże małżeństwo byłoby nieważnie zawarte jeśli jedna ze stron, przymiot przyszłego małżonka indywidualizowała z owym małżonkiem,
a okazało się, że ten go nie posiada. Prawo kanoniczne stwierdza wyraźnie, iż błąd
co do przymiotu, tylko wtedy wpływa na nieważność małżeństwa, gdy przymiot ten jest zamierzony wprost, a nie w sposób pośredni, oraz zasadniczo wykluczono inne możliwości. Nieważnym jest też małżeństwo, jeżeli jedna ze stron wprowadza w błąd co do przymiotu swojej osoby, czego konsekwencją mogą być poważne zakłócenia
w życiu małżeńskim.¹⁷